Gratis individueel en op maat onderwijs voor allen

Foto van Jeffrey Hamilton

Het boek The One World Schoolhouse geeft een inkijkje in het gedachtegoed en de ontstaansgeschiedenis van de Khan Academy. Vanuit het perspectief van een organisatie die als ambitie heeft om onderwijs wereldwijd te transformeren, worden aloude tradities en wetmatigheden ter discussie gesteld. Zelfs het meest heilige huisje, de zomervakantie, blijft niet buiten schot.

Khan Academy

The One World Schoolhouse is het boek geschreven door Salman Khan, een voormalig hedge fund analist uit Boston en oprichter van de Khan Academy. In 2004 is hij begonnen met het posten van YouTube instructievideo’s over wiskundige onderwerpen. Op deze manier gaf hij zijn nichtje uit Louisiana op afstand bijles. Deze instructievideo’s bleken een regelrechte hit en werden bekeken door duizenden kinderen en volwassenen. Salman Khan sprong in het diepe en ontwikkelde een platform waar je instructievideo’s kunt bekijken, op maat gesneden oefeningen kunt maken en je voortgang kunt monitoren in verschillende vakgebieden van Wiskunde tot Economie en Informatica. Onder andere Bill Gates en Google zagen de potentie in dit platform en hebben bijgedragen aan de exponentiële groei die nu doorgemaakt wordt. De Khan Academy is uitgegroeid tot een platform waarin inmiddels 90 miljoen leerlingen op hun eigen tempo en volkomen gratis onderwijs genieten.

Het Pruisische onderwijssysteem ter discussie

Khan begint zijn boek met het ter discussie stellen van aloude principes en wetmatigheden in het onderwijssysteem. Eind 19e eeuw is het Pruisische onderwijssysteem de standaard geworden. Dit heeft ertoe geleid dat er een efficiënt systeem is ontstaan om een hele generatie tot eenzelfde en hoger opleidingsniveau op te leiden. In dit systeem staat de massa boven het individu. Dit kent zijn weerslag in de wijze waarop educatie is georganiseerd. Leerlingen gaan niet als individu naar een hoger niveau maar als klas en allemaal in het ritme van het jaarrooster en de leerjaren. Vakken zijn opgedeeld in kleine onderwerpen die in een strikte leerlijn voor de massa zijn samengesteld. De planning heeft vaste ritmen als het aantal perioden in een jaar, de duur van een lesuur, het aantal lesuren per schooldag en een acceptabele hoeveelheid aan huiswerk. Deze ritmen zijn er in de loop van de jaren ingeslopen maar dragen volgens Khan niet noodzakelijkerwijs bij aan de meest effectieve manier van leren voor het individu.

Khan betoogt dat het Pruisische onderwijssysteem aansloot bij de behoeften in de maatschappij van eind 19e tot midden 20e eeuw. Het gemiddelde opleidingsniveau van de massa was beperkt. Door het Pruisische model is dit gemiddelde ver gestegen. Echter tegenwoordig is het de vraag of dit nog steeds iets is wat we als samenleving van het onderwijs nodig hebben. Volgens Khan niet en we hebben meer behoefte aan vrije denkers, creatieven, ondernemers en uitvinders. Capaciteiten die niet geprikkeld en ontwikkeld worden in een onderwijsmodel waar de massa boven het individu staat.

Het individu centraal, niet de massa

In het onderwijs van de toekomst staat volgens Khan dan ook niet de massa maar juist het individu centraal. Om dit te bewerkstelligen doet hij concrete en praktische suggesties voor het aanbieden van individueel onderwijs. Khan gaat er hierbij vanuit dat technologie een belangrijke motor is voor het realiseren van zijn ideeën. We hebben tien visionaire beelden uit het gedachtegoed van Khan over het onderwijs van de toekomst op een rij gezet:

1. Leerlingen mogen alleen verder naar het volgende onderwerp of niveau zodra ze aangetoond hebben dat ze 100 procent bekwaam zijn in het huidige en de voorgaande onderwerpen.

2. Leerlingen leren op hun eigen tempo en hebben zelf de regie over het leerproces. Niet leeftijd, maar bekwaamheid, bepaalt op welk niveau een leerling zich bevindt.

3. Leerlingen voelen zich zelf uitgedaagd en volledig verantwoordelijk voor hun leerproces. Daarnaast treden leerlingen op als mentoren van medeleerlingen die zich bevinden op een lager niveau in het leergebied.

4. Leerlingen volgen instructie thuis en maken huiswerk in de klas. Op deze manier kunnen leerlingen op hun eigen tempo thuis de instructie over een specifiek onderwerp eigen maken, eventueel terugspoelen of additionele informatie zoeken. In de klas wordt op basis van casuïstiek, opgaven en experimenten gewerkt aan het toepassen van de kennis. Leerlingen worden in de klas bijgestaan door medeleerlingen, mentorleerlingen en de leraar.

5. Leerlingen hebben, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, een maximale attentiespanne van tien tot achttien minuten. Instructie van een onderwerp heeft dan ook een duur van tussen de tien en achttien minuten.

6. Leerlingen worden beloond en uitgedaagd zodra ze een leeractiviteit hebben uitgevoerd. Zo krijgen gebruikers van de Khan Academie voorgespiegeld hoe ver ze zijn in een specifiek onderwerp en kunnen badges worden verdiend voor het behalen van (leer)activiteiten of uitzonderlijke leerprestaties.

7. Leerlingen hebben continu inzicht in het overkoepelende plaatje van het leergebied. De onderwerpen zijn in een hiërarchie geplaatst waardoor de leerling inzicht heeft in de relaties tussen de onderwerpen en hierdoor associatief en gestructureerd kan leren.

8. Leerlingen worden uitgedaagd om fouten te maken en creativiteit te ontwikkelen. In het onderwijs is naast het volgen van instructie en het doen van oefeningen veel ruimte voor het opzetten van experimenten, het creëren van producten en het toepassen van kennis in praktijkopdrachten.

9. Leerlingen leren beter in een één-op-één setting. Instructie over een onderwerp kent een conversationele stijl alsof de persoon naast je zit en je helpt met een onderwerp. De instructie wordt ondersteund met duidelijke visuele content die het verhaal kracht bijzetten en verduidelijken.

10. Leerlingen worden gevolgd in al hun leeractiviteiten en leerprestaties. Deze data wordt teruggekoppeld aan de leerling, leraar, begeleider en eventueel ouder. Daarnaast wordt deze data gebruikt voor het aanscherpen van de instructies, opgaven, didactiek en pedagogiek. 

Kritische noten…

Deze beelden van de toekomst van het onderwijs zijn niet zonder kritiek ontvangen. De kritiekpunten bevinden zich op allerlei niveaus. Zo wordt gesuggereerd dat er onvoldoende aansluiting is met de praktische toepassing. De les van de toekomst wordt geschetst. Maar wat betekent dit voor 1) de organisatie van de school, 2) het profiel van de leraar en 3) bekostiging en middelen van de school. Inhoudelijk wordt volgens sommigen ook de plank mis geslagen. Huiswerk kent niet alleen de component opdrachten maken maar dient ook als doel om de lesstof uit te diepen, onderwerpen te herhalen en beklijving te bewerkstelligen.

Khan geeft erg af op het Pruisische model. Volgens sommigen iets te, want zonder dit model waren we nooit gekomen waar we nu als samenleving zijn. Ook zijn er vraagtekens bij het idee om studenten niet op leeftijd maar juist op niveau te organiseren. Dit is puur didactisch gezien een interessante gedachte. Echter kinderen van 6 jaar bevinden zich in een heel andere levensfase dan kinderen van 12 jaar en zeker van 16 jaar.

Ondanks deze kritieken geeft het boek een waardevol kijkje in de keuken van een vernieuwer die een ambitieuze ambitie heeft om het onderwijs wereldwijd te veranderen. De lessen voor de toekomst prediken erg voor eigen parochie van Khan Academie maar bieden wel degelijk krachtige uitgangspunten waar iedere vernieuwer in het onderwijs zijn voordeel mee kan doen.